Վերջին տարիներին ազգային զարդանախշերի, զարդերի ու զգեստների նկատմամբ հետաքրքությունը մեծացել է ոչ միայն տեղացիների, այլև զբոսաշրջիկների կողմից: Բազմաթիվ հայ կանայք դրսից ներմուծված հագուստի, աքսեսուրաների փոխարեն սկսել են կարևորել ու մեծապես կիրառել հայկական շնչով պատրաստված իրերը: Առավել համարձակներն ավելի հեռու են գնացել՝ իրենց կյանքի կարևոր՝ հարսանեկան արարղությունը կազմակերպելով հայկական ավանդական շնչով, կրելով ազգային տարազ, պարելով ազգային պարեր:

Ազգային տարազ կրելու երազանքի հետքերով գնալիս ճանապարհները երևանցիներին հաճախ տանում են ֆոտոստուդիաներ: Այստեղ տարբեր շրջանների տարազներից կարող ես ընտրել սրտիդ մոտ տարազն ու պատմական շնչով լուսանկար ունենալ: Ազգային տարազ կրելու առաջին իսկ պահից զգացողություններդ փոխվում են, մտովի փորձում ես անցնել 18-19-րդ դարերի Հայաստանի բոլոր շրջաններով, պատկերացնել հայ կնոջ տեղն ու դերը հասարակության մեջ ու ընտանիքում… Փոքրիկ էքսկուրսն ավարտվում է լուսանկարչական ապարատի ձայնով: Մեկ, երկու, երեք… Եվ լուսանկարները պատրաստ են: Լուսանկարների հետ ֆոտոստուդիայից հեռանում եմ հայկական տարազը ճանաչելու որոշմամբ:

Քայլերս այս անգամ տանում են  «Տերյան» մշակութային կենտրոն, որտեղ 250-ից ավելի ազգային տարազ կա ցուցադրված: Արդեն մի քանի տարի է կենտրոնում զբաղվում են հայկական ազգային տարազների վերականգնման և ձևավորման աշխատանքներով: Հայկական տարազների ռեինկառնացիայի մասին «Ճամփորդը» զրուցել է «Տերյան» մշակութային կենտրոնի տնօրեն, նկարիչ-դիզայներ Լիլիթ Մելիքյանի հետ:

Առաջին տարազը

«Մեր կենտրոնը 17 տարվա պատմություն ունի: Հիմնադրման պահին այն տարազներ ստեղծելու նպատակ չի ունեցել: Լինելով նկարիչ-դիզայներ՝ ես երբեք չեմ պատկերացրել, որ կկարողանամ սիրելի մասնագիտությունս վերածել բիզնեսի ու վաստակել դրանով: Բայց «Տերյան» կենտրոնում հնարավոր եղավ այդ ամենը համատեղել:

Ինքս երիտասարդ էի, երբ եկա Կենտրոն որպես գործադիր տնօրեն, բերեցի իմ նախասիրությունները՝ նկարչություն, դիզայն: Մենք սկսեցինք կիրառական արվեստի գործեր ստեղծել և վաճառել: Երբ իմ աշխատանքն առաջին անգամ հայտնվեց Վերնիսաժում, մարդիկ տեսնում հարցնում էին՝ «սա կտոր է, որը ձգել եք պադրավնիկի վրա՞»: Մեր ստեղծածն այնքան նոր էր, որ մարդկանց մտքով չէր էլ անցնում, որ դա նկարչություն է, ոչ թե պարզապես գեղեցիկ կտոր:

Դեռ ուսանողական տարիներին ես մտածում էի, որ կարելի է ազգային նորաձևության մեջ տարազը դիտարկել որպես տարր և ժամանակակից, կրելի տարազներ ստեղծել: Տարբեր երկրներում մարդիկ կրում են իրենց ազգային տարրերով զգեստներ: Առաջին տարազը կարեցի ինձ համար մի միջոցառման մասնակցելու համար, որտեղ շատ էի ուզում տարբերվել: Ծագումով արցախցի եմ, ու արել էի Արցախի կանաչ-կարմիր տարազի մոդեռն տարբերակը՝ նկարազարդելով Գանձասարի եկեղեցու զարդաքանդակը: Երբ գնացի հյուր, մարդիկ շատ մեծ ուշադրություն էին դարձնում, քանի որ ես տարազով էի, անսովոր սանրվածքով…

Դրանից անմիջապես հետո մարդիկ սկսեցին մեզ այցելել, ուզեցին ունենալ իմ հագուստից:  Ես մտածեցի՝ իսկ գուցե մենք ստեղծենք առաջարկ, որը կհետաքրքրի ազգայինը ներկայացնող մարդկա՞նց: Սկսեցինք տարազներ պատրաստել: Առաջին տարազները պատրաստելիս զգացինք, որ գիտելիք չունենք, սկսեցինք դիմել տարբեր մարդկանց, այցելել թանգարան, օգտվել թանգարանների պահոցներից…

Մեր առաջին պատվիրատուն «Կարին» համույթն էր: Հետո Նարեկացի մշակույթի կենտրոնը պատվիրեց: Ու մենք սկսեցինք պահանջարկ առաջացնել: Ես հասկացա, որ դիզայներն ինքը կարող է առաջացնել պահանջարկ, եթե լավ արտադրանք է առաջարկում: Եթե դու սիրահարված ես քո պատրաստած հագուստին, կրում ես քո կարած պայուսակը, մարդիկ էլ են դա սիրում: Այդպես սկսեց զարգանալ տարազագործությունը մեր կենտրոնում:

Տարազի վերածնունդը

«Կարող եմ ասել, որ տարազը մենք դարձրինք պոպուլյար: Մինչև մեզ էլ շատ լավ տարազներ ստեղծել են, բայց ոչ հետևողական՝ արել են, հիասթափվել, կանգնել: Մենք հիմա 250 կտոր տարազ ունենք՝ տարբեր տարածաշրջանների, տարբեր ինտերպրիտացիաներով, ասեղնագործ, նկարազարդ… Բայց ես միևնույն է տարազ եմ ուզում ստեղծել՝ նոր թելով, նոր կտորով, նոր մոտեցմամբ: Հիմա մենք փորձում ենք տարազը մտցնել նորաձևություն, զարգացնել ազգային նորաձևությունը, հասցնել այն որակին, որ տարազը լինի շքեղ, նորաձև, ազգային տարրերով պարուրված:

Որքա՞ն արժե մեկ տարազը

«Եթե տարազը թանգարանային նմուշ է՝ պետք է բոլոր գույները կրկնօրինակես, կարատեսակ պահպանես, թելերը բնական ներկանյութով ներկես և այլն, կարող է մինչև 1.5 մլն դրամ արժենալ: Պարային համույթների զգեստները 50.000-70.000 դրամ կարող են արժենալ: Առանձին ոլորտ են հարսանեկան զգեստները: Մենք ստեղծեցինք մեր հարսանեկան սրահը (ցուցադրված է «Տաշիր» առևտրի կենտրոնում՝ հեղ.), որ հայուհիներն իրենց ազգային հագուստով ամուսնանան և իրենց զգեստապահարանում ունենան այդ հագուստը, որովհետև եթե դու համարձակվել ես ազգային տարազով ամուսնանալ, ուրեմն այդ զգեստը մի օր քեզ պետք է գալու: Մեր ազգային հարսանեկան զգեստները կրելի, գեղեցիկ ասեղնագործած զգեստներ են: Մենք անգամ «պարտադրում ենք» մեր հարսերին, որ գան և սովորեն ասեղնագործել իրենց զգեստի վրա, քանի որ դա բնավորություն է կոփում՝ համբերատատարություն, մաքրասիրություն: Հետաքրքիր է, որ մենք՝ հայերս, հաճախ չենք կրել սպիտակ հարսանեկան զգեստներ, միայն Երևանի, Պարսկահայքի աղջիկներն են բաց  գույնի զգեստով ամուսնացել: Բայց դեռ հայ հարսնացուներին չենք կարողանում «համոզել», որ կարելի է կարմիր, բայց ճիշտ ազգային զգեստով ամուսնանալ, քանի որ նորաձևությունն ամբողջ աշխարհին պարտադրել է սպիտակ զգեստով ամուսնանալ»:

«Տերյան» մշակութային կենտրոն այցելելիս կարելի է ծանոթանալ ազգային տարազների կառուցվածքին ու նախշազարդերին, իմանալ որ տարածաշրջաններում ինչպիսի գունավորմամբ զգեստներն են գերակշռել: Ներկայացնում ենք դրանցից մի քանիսը.

Վասպուրականի տղամարդու հագուստ, որի կտորները, ձևվածքը, ասեղնագործությունն ամբողջությամբ պահպանված են: Սրտի հատվածում ասեղնագործված է, արված է խաչկար՝ երկրաչափական զարդանախշերով, վիշապի խորհրդանիշով: Կանայք ասեղնագործությամբ փորձել են պաշտպանել տղամարդու սիրտը: Հագուստն ունի թեզանիքներ, որոնք տոնական օրերին բաց են թողել, իսկ աշխատանքային օրերին ամրացվել են ձեռքի վերին հատվածում, որպեսզի չխանգարի: Հագուստն օգտագործվել է և՛ տոնական, և սովորական օրերին (19-20-րդ դար): Այն ունի գոտի և լայն շալվար:

Կարին, Էրզրում: Կանայք հագել են թավշյա զգեստ՝ գոգնոցով, որի վրա արված է նշաձև զարդանախշ, կրառվել է քուղակար: Գլխազարդը կոչվել է վարդ-թանթանա: Աղջիկները կրել են մանուշակագույն ու վարդագույն ծաղիկներով, կանայք՝ կարմիր և նարնջագույն գլխազարդեր: Այս շրջաններում կրել են կապույտ հագուստ կարմիր գոգնոցով:

Վասպուրականի շրջանի կնոջ հագուստը կազմված էր զգեստից, որի վրայից հագնում էին չուխա:Ամուսնացած կանայք կապել են գոգնոց, իսկ աղջիկները՝ գոտի: Ունեցել են գլխազարդ, որին ամրացված էր չոմբար. այն կնոջ գլուխը պաշտպանում էր չար աչքից:

Տարազով գերված՝ Տաթևիկ Սարգսյան